کد مطلب:106806 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:150

[صفحه 501]

نیاط: رگی كه دل به آن آویخته است، غاله: ناگهانی او را گرفت، (به یكی از رگهای بدن این انسان پاره گوشتی آویخته شده كه شگفت ترین عضو بدن اوست، و آن قلب است كه در آن مایه های حكمت و ضد آن از غیر حكمت وجود دارد: اگر امیدوار باشد، طمع او را خوار سازد، و اگر طمع بر آن روآور شود، حرص و آز آن را از پای درآورد، و اگر ناامیدی او را فراگیرد، غم حسرت او را بكشد، و اگر خشم و غضب بر او مستولی گردد، شدت خشم بر او سخت گیرد، و اگر خوشنودی یار او گردد، خویشتنداری را از یاد ببرد، و اگر ترس به ناگه او را فراگیرد، احیاط و محافظه كاری او را سرگرم سازد، و اگر زیاد آسوده خاطر شود، دچار غفلت می گردد، و اگر مصیبتی بر او روآورد، بیتابی او را رسوا كند، اگر به مالی برسد، بی نیازی او را به طغیان وادارد، و گر از بی چیزی رنج برد، گرفتار بلا گردد، و اگر زیاد سیر شود از شكمپری رنجیده شود، بنابراین هر نوع كاستی و كوتاهی او را زیان رساند و هر نوع زیادتی او را فاسد كند). مقصود امام (ع) از مواد حكمت، فضایل اخلاقی است، زیرا تمام فضایل از شاخه های حكمتند، و حكمت خود عبارت است از دانستن آنچه باید انجام داد، و آن شایسته ترین مورد در هر

زمینه است و همینها ماده های كمال قلبند، و امام (ع) به هر یك از اضداد مخالف آن مواد یعنی رذایلی كه ضد فضایلند نیز اشاره فرموده است، كه همان دو طرف افراط و تفریط فضایل می باشند. 1- طمع، یعنی صفت ناپسند افراط از امیدواری، امام (ع) وسیله ی پیامد خواری و ذلت در برابر آنچه طمع بسته و هم به وسیله زیاد شدن طمع، یعنی همان آزمندی كشنده در دنیا و آخرت از این صفت، برحذر داشته است. 2- ناامیدی كه همان صفت ناپسند تفریط از امیدواری است، امام (ع) به دلیل پیامد آن یعنی تاسف شدید و كشنده از آن برحذر داشته است. 3- صفت پست زیاده روی در خشم، یعنی همان شدت خشم كه سبك مغزی شمرده می شود و حد وسط خشم، فضیلت شجاعت و فروخوردن خشم است. 4- ترك خویشتنداری و فراموش كردن آن، یعنی همان صفت ناپسند زیاده روی از حالت رضامندی انسان است بدانچه از دنیا عاید او گشته است. 5- صفت ناپسند افراط در ترس و آن عبارت از این است كه انسان در حالت ترس از چیزی بترسد كه نباید بترسد، در صورتی كه آنچه برای او شایسته است همان رعایت جانب احتیاط و ترك كارهای وحشتناك است. 6- صفت پست تفریط در داشتن ضد ترس یعنی آسوده خاطری و دچار غفلت شدن عقل، به حدی كه انسان در مصلحت خ

ود و حفظ آسایش و امنیت خود نیندیشد. 7- صفت ناپسند كاستی از فضیلت صبر و تحمل در برابر مصیبت، یعنی بی تابی، امام (ع) از این حالت به دلیل پیامد آن كه همان رسوایی است، برحذر داشته است. 8- صفت ناروای افراط در به دست آوردن مال دنیا یعنی طغیان به علت ثروت زیاد، و بی نیازی. طغیان یعنی از حد خود تجاوز كردن. 9- صفت پست كوتاهی در صبر بر گرسنگی، و پیامد آن را نیز یادآور شده است كه همان زمینگیر شدن در اثر ناتوانی از انجام وظیفه است، و به همین دلیل امام (ع) از این خوی ناپسند برحذر داشته است. 10- صفت ناپسند سیری بیش از حد فضیلت اعتدال، كه پیامد این عمل عبارت شكمپری است. و امام (ع) به دلیل همین پیامد از آن برحذر داشته است. آنگاه امام (ع) با برحذر داشتن از دو طرف افراط و تفریط در خوردن، به طور اجمال سخن خود را به پایان برده است به این دلیل كه چون تفریط قلب را از فضیلت تهی می كند، پس برای آن زیانبخش است، و افراط در آن نیز قلب را از فضیلت بیرون می سازد و باعث فساد قلب می گردد. توفیق نگهداری از فساد به دست خداست.

صفحه 501.